Santiyana, escoyida como'l Pueblu más Guapu d'Asturies

Santiyana, escoyida como'l Pueblu más Guapu d'Asturies

Esta villa tien el so orixe nel Reinu d’Asturies, dientro de la política de repoblación impulsada nel reináu d’Alfonsu III el Grande, que fundó’l monasteriu de Santa Iyana nel añu 870 nun llugar nomáu Planes. Llexendariamente atribúyese-y a unos frades del sieglu IX el que llevaren les reliquies de Santa Iyana a esti llugar, llevantando una ermita. Supuestamente la xoven Iyana foi martirizada en Bitinia n’Asia Menor durante les persecuciones emprendíes pol emperador Dioclecianu a finales del sieglu III, y los sos restos trayíos nel sieglu IX a esti llugar por monxes pelegrinos, dientru d’una política palatina de traer restos venerables al Reinu d’Asturies pa dar mayor importancia política al reinu. Yá nesi momentu construyóse una ermita baxo l’advocación de la santa onde custodiar y venerar les reliquies, y llueu un cenobiu que prosperó baxo la protección de la nobleza local. A partir del añu 980 el monasteriu taba consolidáu. Foi el rei Fernando I en 1045 quien-y dio l’impulsu definitivu por otorgamientu d’importantes privilexos, uno de los cuales consistió en poner baxo soberanía del so abade la villa y les sos posesiones y fue estableciendo'l so dominiu territorial y xurisdiccional na rexón conocida yá como Asturias de Santiyana. Nos oríxenes constituyó un monasteriu benedictinu, pero nel sieglu XI adquirió’l rangu de colexata rexida por una comunidá de canónigos de San Agustín. El primitivu templu pre-románicu sustituyóse n’época románica pol que, con diversos añadíos y reformes, se conserva hasta hoi, que data del sieglu XII. A partir de 1175 configúrase una organización con abade y cabildru. Gracies al apoyu de la nobleza, consiguió convertise nuna de les abadíes más importantes del norte peninsular. El Cartulariu o Llibru de la Regla de la Colexata contién copies de 94 escritures de los años 870 al 1202, distribuyíos en 64 fueyes en pergaminu. En 1209 Alfonsu VIII concedió-y fueru a la villa, que pasó a ser capital d’Asturias de Santiyana. El monasteriu de Santa Iyana decayó, pero comenzó’l desarrollu urbanu de la villa, organizáu alrodiu la Plaza Mayor o del Mercáu y la Torre del Merinu, del sieglu XIV, sé del gobiernu. En 1445, el rei Xuan II dio-y el señoríu de la villa al primer Marqués de Santiyana y a los sos sucesores, los Duques del Infantáu. Tuvo partíu xudicial propiu hasta 1840, fecha en que parte pasó pal partíu de Torlavega y otra parte al de San Vicente de la Barquera. Contién abondos palacios barrocos como les casones de Cossío o Quevedo y la casa d’un de los miembros de la familia de los Quirós, pues si bien nel so escudu yá había una lleenda grandilocuente qu’afirmaba: "Depués de Dios, la casa de los Quirós”. La fiesta de la patrona celébrase’l 28 de xunu. Nel sieglu XIX pasó a nomase Santiyana del Mar.